İran-ABD İlişkilerinde Kopuşun Yılı: 1979
Tahran’daki ABD Büyükelçiliği, 4 Kasım 1979 tarihinde devrim destekçisi öğrenciler tarafından işgal edilerek 52 Amerikan vatandaşının rehin alınmasıyla başlayan olay, 444 gün sürecek bir krizi ateşledi. Bu durum, iki ülke arasındaki ilişkilere kalıcı bir darbe vuracak olayların ilkini oluşturdu.
Devrim ve Şahın Sığınması
1970’lerin sonlarına doğru İran, Şah rejiminin insan hakları ihlalleri ve ekonomik adaletsizlikleri nedeniyle halk muhalefetiyle sarsılıyordu. Ayetullah Ruhullah Humeyni önderliğindeki muhalefet, destek toplayarak 1979 yılında başarılı bir devrim gerçekleştirdi. Ancak devrilmiş olan Şah’ın ABD’ye sığınması, İran’da Amerikan karşıtlığını artırdı.
Elçiliğin İşgali ve Rehine Krizi
Bir grup öğrenci, 4 Kasım sabahı, ABD Büyükelçiliği önünde toplanarak elçiliği işgal etti. İşgal sırasında 66 Amerikalı rehin alındı; ancak kadınlar ve Afrika kökenli 13 kişi hızla serbest bırakıldı. 52 Amerikalı ise 444 gün boyunca rehin tutuldu. Bu durum, liderleri Humeyni tarafından "büyük şeytan" olarak adlandırılan ABD’ye karşı bir protesto niteliği taşıyordu.
Başarısız Kurtarma Operasyonu
Dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter, sorunu diplomasiyle çözmeye çalıştı ancak İran, rehineleri serbest bırakmayı reddetti. Krizin derinleşmesi üzerine 24 Nisan 1980'de gerçekleştirilen "Kartal Pençesi Operasyonu" başarısızlıkla sonuçlandı. Operasyondaki kazalarda 8 Amerikan askeri hayatını kaybetti.
Ağır Sonuçlar: Diplomatik Kopuş
Rehine krizi, ABD-İran ilişkilerinde kalıcı bir kopuşa yol açtı. ABD, İran’a yönelik geniş çaplı ekonomik yaptırımlar uygulamaya başladı ve diplomatik ilişkiler tamamen kesildi. Tahran, bölgedeki ABD karşıtı politikalarını sürdürmeye devam ederken, ABD de İran’ı "Orta Doğu'daki en büyük tehdit" olarak tanımladı.
Nükleer Anlaşma ve Güncel Gelişmeler
2015’te İran ile yapılan nükleer anlaşma, iki ülke arasında bir umut ışığı doğursa da, Donald Trump döneminde anlaşmanın iptali, ilişkilere bir darbe daha vurdu. Mevcut başkan Joe Biden döneminde de anlaşmaya geri dönüş çabaları olmasına rağmen, ilişkiler hala gergin ve diplomatik olarak askıya alınmış durumda.
Sonuç: Geçmişin İzleri
İran’daki ABD elçiliği baskını ve rehine krizi, 45 yıl geçmesine rağmen ilişkilerde kalıcı olumsuz etkilerini sürdürüyor. Bugün, iki ülke arasındaki güvensizlik ve çeşitli meseleler nedeniyle gerilim devam ediyor. Bu olay, tarihteki önemli bir dönüm noktası olarak anılmaya devam ediyor.
