Trump'ın Panama Kanalı İsteği ve Tarafsızlık Anlaşması
ABD'nin yeni Başkanı Donald Trump'ın, "Panama Kanalını geri alıyoruz" ifadesi sonrası, bu girişim 1977'de ABD ile Panama arasında imzalanan "Tarafsızlık Antlaşması" çerçevesinde çıkmaza giriyor. Eski ABD Başkanı Jimmy Carter ve eski Panama Devlet Başkanı Ömer Torrijos tarafından 7 Eylül 1977'de imzalanan "Panama Kanalı Anlaşması" ve "Tarafsızlık Anlaşması" gereği, kanalın kontrolü 31 Aralık 1999'da süresiz olarak Panama'ya devredildi.
Anlaşmanın Maddeleri
Anlaşmanın 4. maddesi, "Amerika Birleşik Devletleri ve Panama Cumhuriyeti, iki akit taraf arasında akdedilen diğer antlaşmaların feshine bakılmaksızın, Kanal'ın daimi olarak tarafsız kalması için bu Antlaşmada tesis edilen tarafsızlık rejimini sürdürmeyi kabul eder" ifadesini içerirken, Trump'ın kanalın Çin kontrolünde olduğu ve bunun Tarafsızlık Anlaşmasına aykırı olduğu iddiası, *anlaşma çerçevesinde ABD'ye devredileceğine dair bir madde olmadığını* gösteriyor.
Kanal Anlaşması kapsamında, ABD'nin bölgede askeri varlık bulundurması şart koşulurken, Tarafsızlık Anlaşması'nın 5. maddesi, kanalın yalnızca Panama askeri güçlerinin varlığına izin veriyor. Anlaşmanın 3. maddesi ise tüm ulusların savaş gemilerinin, iç işleyişine bakılmaksızın kanaldan geçmesine imkan tanıyor.
Panama Kanalı'nın Stratejik Önemi
Panama Kanalı, yaklaşık 77 kilometre uzunluğunda ve kilitli havuz sistemi ile işletiliyor. Bu kanal, ABD'nin doğu ve batısı arasında yolculuğu yaklaşık 15.000 kilometre kısaltırken, Avrupa'dan Doğu Asya'ya giden bir geminin yolculuğunu ise 3.700 kilometre kadar kısaltıyor.
Küresel deniz ticaretinin yaklaşık yüzde 5'ini kapsayan bu kanal, hükümetten bağımsız bir Panama kurumu tarafından işletiliyor ve yıllık 2,5 milyar dolar gelir sağlıyor. Trump, başkanlık konuşmasında kanalda "Amerikan gemilerine aşırı ücretlendirme uygulanıyor ve adil davranılmıyor" dedi.
Ücretlendirme ve Geçiş Koşulları
Panamalı Ekonomi uzmanı Eddie Tapiero, ücretlerin talebe göre belirlendiğini belirterek, normal dönemlerde bu ücretin ortalama yolculuk maliyetinin yüzde 5'ini kapsadığını açıkladı. 2023'te sıvılaştırılmış doğal gaz taşıyan bir gemi geçiş için 4 milyon dolar ödedi.
ABD'nin askeri araçları kanalda sıra beklemeden geçebiliyor. Eski Panama Büyükelçisi John Feeley, ülkenin son 9 yılda yalnızca 17 milyon dolar geçiş ücreti ödediğini kaydetti. Trump'ın "Çin Panama Kanalı'nı işletiyor" iddiası, somut bir gerçekliğe sahip olmasa da, Çin'in Panama'daki büyük çaplı yatırımları dikkat çekiyor.
Panama Devlet Başkanı Jose Raul Mulino, 2024'te göreve geldiğinde ABD'li bir şirketle hızlı tren hattı inşası konusunda anlaşma yapmayı planlıyor.
