Demans, hafıza, düşünme ve sosyal becerileri etkileyen bir grup semptomu tanımlayan genel bir terimdir. Demans tek bir hastalık değildir, farklı nedenlere bağlı olarak gelişebilir. En sık rastlanan neden Alzheimer hastalığıdır. Demans, yaş ilerledikçe görülme sıklığı artan bir durumdur. Ancak yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir ve tedavi edilebilir veya önlenmesi mümkün olan faktörlerle ilişkilidir. Peki demansın belirtileri nelerdir? Demans neden olur, atakları nasıl olur? Demans atakları nasıl önlenir veya yönetilir? İşte demans gerçeği tüm yönleriyle haber içeriğimizde...
DEMANSIN ERKEN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Demansın en belirgin belirtisi yeni alınan bilgilerin unutulmasıdır. Bunun haricinde bir kişinin, demans hastası olarak kabul edilmesi için aşağıdaki işlevlerden en az ikisinde bozulma gözlenmelidir:
* Bellek
* İletişim ve dil
* Odaklanma ve dikkat etme yeteneği
* Muhakeme ve yargı
* Görsel-uzamsal beceriler
* Oryantasyon
* Demansın ilerleyen evrelerinde, kişilik değişiklikleri, davranış bozuklukları, halüsinasyonlar, sanrılar, kas güçsüzlüğü veya kilo kaybı gibi fiziksel belirtiler de ortaya çıkabilir.
DEMANS OLUP OLMADIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Demansın tanısı için öncelikle bir nöroloji uzmanına başvurmak gerekir. Nörolojik muayene, kan testleri, beyin görüntüleme yöntemleri ve bilişsel testler ile demansın varlığı, tipi ve derecesi belirlenebilir. Bilişsel testler, hafıza, dil, dikkat, mantık, yargılama, planlama ve problem çözme gibi zihinsel işlevleri değerlendirmek için kullanılır. Bu testlerin sonuçları, kişinin eğitim düzeyi, yaş ve kültürüne göre yorumlanır.
Demansın tanısı konulduktan sonra, altta yatan nedenin belirlenmesi için ek tetkikler yapılabilir. Örneğin, demansın nedeni Alzheimer hastalığı ise, beyindeki amiloid plak ve tau protein birikimini gösteren PET taraması yapılabilir. Demansın nedeni vasküler ise, beyindeki damar tıkanıklığı veya hasarını gösteren MR anjiyografi yapılabilir.
DEMANS OLMA SEBEBİ NEDİR?
Demansın nedeni, beyin hücrelerinin hasar görmesi veya kaybolmasıdır. Bu hasar, beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurma yeteneklerini engeller. Beyin hücreleri normal şekilde iletişim kuramadığında, düşünme, davranış ve duygular etkilenebilir.
Demansın neden olduğu beyin hücre hasarı, farklı faktörlere bağlı olarak gelişebilir. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:
Genetik Faktörler
Bazı demans türleri, özellikle Alzheimer hastalığı, ailede görülme eğilimi gösterir. Bu durumda, demansı tetikleyen bazı gen mutasyonları söz konusudur. Örneğin, APOE4 geni, Alzheimer hastalığı riskini artıran önemli bir gen olarak bilinir.
Yaşam Tarzı Faktörler
Sigara, alkol, obezite, yüksek tansiyon, diyabet, kolesterol, hareketsizlik, beslenme bozuklukları, sosyal izolasyon, eğitim düzeyi gibi yaşam tarzı faktörleri, demans riskini etkileyebilir. Bu faktörler, beyne giden kan akışını azaltarak veya beyin hücrelerine zarar vererek demansa yol açabilir.
Travma ve Enfeksiyonlar
Kafa travması, beyin kanaması, beyin tümörü, menenjit, ensefalit, HIV, sifiliz gibi travma ve enfeksiyonlar da beyin hücrelerine hasar vererek demansa neden olabilir.
Diğer Hastalıklar
Parkinson, Huntington, multipl skleroz, Down sendromu, Wilson hastalığı, B12 vitamini eksikliği, tiroid hastalıkları, böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi bazı hastalıklar da demansın nedenleri arasında sayılabilir.
DEMANS ATAKLARI NASIL OLUR?
Demans atakları, demans hastalarında ani olarak ortaya çıkan ve genellikle birkaç saat veya gün süren bilişsel, davranışsal ve duygusal bozukluklardır. Demans atakları, hastanın çevresiyle uyumunu bozar, günlük aktivitelerini yapmasını engeller ve bakım ihtiyacını artırır.
Demans ataklarının nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak bazı tetikleyici faktörler şunlar olabilir:
Fiziksel Hastalıklar
Enfeksiyonlar, idrar yolu enfeksiyonu, solunum yolu enfeksiyonu, dehidratasyon, elektrolit dengesizliği, ağrı, kabızlık, ilaç yan etkileri gibi fiziksel hastalıklar, demans ataklarını tetikleyebilir.
Psikolojik Faktörler
Stres, kaygı, depresyon, korku, yalnızlık, güvensizlik, öfke, suçluluk, utanç gibi psikolojik faktörler, demans ataklarını tetikleyebilir.
Çevresel Faktörler
Yeni bir ortama veya bakıcıya alışma, gürültü, kalabalık, ışık, sıcaklık, saat farkı, rutin değişikliği gibi çevresel faktörler, demans ataklarını tetikleyebilir.
DEMANS ATAKLARININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Demans atakları birçok belirti gösterebilir. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
Hafıza Kaybı
Demans atakları sırasında, hastanın hafızası daha da kötüleşir. Yakın zamanda olan olayları veya kişileri hatırlayamaz, kendini tekrar eder, aynı soruları sorar, zaman ve mekan algısı bozulur.
Halüsinasyonlar ve Sanrılar
Demans atakları sırasında, hasta gerçekte olmayan şeyleri görebilir, duyabilir, hissedebilir veya koklayabilir. Bu halüsinasyonlar genellikle korkutucu veya tehditkar olabilir. Ayrıca hasta, gerçeğe aykırı inançlara sahip olabilir. Örneğin, eşinin kendisini aldattığını, evine hırsız girdiğini, kendisine zarar vermek isteyen biri olduğunu düşünebilir.
Anksiyete ve Ajitasyon
Demans atakları sırasında, hasta endişeli, gergin, huzursuz, sinirli, tahammülsüz, saldırgan, şüpheci veya kavgacı olabilir. Kolayca panikleyebilir, ağlayabilir, bağırabilir, küfür edebilir, eşyalara zarar verebilir.
Depresyon ve Apati
Demans atakları sırasında, hasta üzgün, mutsuz, çaresiz, suçlu, değersiz veya umutsuz hissedebilir. İlgi ve motivasyonunu kaybedebilir, sosyal aktivitelere katılmak istemeyebilir, uyku ve iştah bozuklukları yaşayabilir.
Uyku Bozuklukları
Demans atakları sırasında, hasta uyku düzeninde değişiklikler yaşayabilir. Gündüz uyuyup gece uyanık kalabilir, uykuya dalamayabilir, sık sık uyanabilir, kabuslar görebilir veya uyurgezerlik yapabilir.
DEMANS ATAKLARI NASIL ÖNLENİR VEYA YÖNETİLİR?
Demans atakları, hem hastalar hem de bakıcılar için zorlayıcı bir durumdur. Demans ataklarını önlemek veya yönetmek için bazı ipuçları şunlardır :
Tetikleyici Faktörlerden Kaçının
Demans ataklarını tetikleyebilecek fiziksel, psikolojik veya çevresel faktörleri belirleyin ve mümkün olduğunca kaçının. Örneğin, hastanın enfeksiyon, ağrı, dehidratasyon gibi fiziksel hastalıklarını tedavi edin, stres, korku, kaygı gibi psikolojik sorunlarına destek olun, gürültü, kalabalık, ışık, sıcaklık gibi çevresel etkenleri ayarlayın.
Rutini Koruyun
Demans hastaları için rutin çok önemlidir. Hastanın günlük aktivitelerini, yemek saatlerini, uyku saatlerini, ilaç saatlerini, egzersiz saatlerini, sosyal aktivitelerini belirleyin ve mümkün olduğunca değiştirmeyin. Rutin, hastanın çevresiyle uyumunu sağlar, güven duygusunu artırır, anksiyete ve ajitasyonu azaltır.
İletişimi Kolaylaştırın
Demans hastaları ile iletişim kurarken, basit, net ve anlaşılır bir dil kullanın. Hastaya tek seferde bir soru sorun, seçenekler sunun, jest ve mimiklerinizi kullanın, göz teması kurun, sabırlı ve saygılı olun.
Hastanın söylediklerini tekrarlayın, onaylayın, cesaretlendirin. Hastanın iletişim kurma yeteneğini kaybetmesine izin vermeyin, onunla konuşmaya devam edin.
Aktivitelere Katılın
Demans hastaları için aktiviteler çok faydalıdır. Aktiviteler, hastanın zihinsel, fiziksel ve sosyal becerilerini geliştirir, ruh halini iyileştirir, depresyon ve apatiyi önler. Hastanın ilgi ve yeteneklerine uygun aktiviteler seçin. Örneğin, müzik dinlemek, resim yapmak, bahçe işleri yapmak, yürüyüş yapmak, oyun oynamak, kitap okumak, fotoğraf bakmak gibi aktiviteler yapabilirsiniz.
Profesyonel Yardım Alın
Demans atakları, hem hastalar hem de bakıcılar için zorlayıcı bir durumdur. Bu durumda, profesyonel yardım almak faydalı olabilir. Hastanın nöroloji uzmanı, psikiyatri uzmanı, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, hemşire, fizyoterapist, ergoterapist, diyetisyen gibi sağlık çalışanları ile iletişim halinde olun.
Hastanın durumunu takip edin, tedavi planına uygun davranın, ilaçlarını düzenli verin, gerekirse ilaç değişikliği veya doz ayarlaması yapın. Ayrıca, bakıcıların da kendilerine zaman ayırması, dinlenmesi, eğlenmesi, sosyalleşmesi, destek gruplarına katılması, kendi sağlıklarına dikkat etmesi önemlidir.
