Ruh sağlığı alanında, yetişkinlikte ortaya çıkan bozukluklara odaklanmak yerine, gençlik dönemindeki risk faktörlerine ve belirtilere dikkat etmek gerekiyor. Peki ruh sağlığı nedir? Ruh sağlığı sorunları ne zaman başlar, nedenleri ve korunma yöntemleri nelerdir? İşte merak edilenler...
RUH SAĞLIĞI NEDİR?
Ruh sağlığı, fiziksel sağlık kadar önemli bir konu. Ancak ruhsal bozukluklar, toplumda ve bilimde hala büyük bir sorun oluşturuyor. Şizofreni, depresyon, anksiyete ve kişilik bozuklukları gibi ruhsal bozukluklar, milyonlarca insanın hayat kalitesini düşürüyor, iş gücü kaybına, sosyal izolasyona, intihara ve ölüme yol açıyor.
Ruh sağlığı alanında, genellikle yetişkinlikte tam olarak yerleşmiş bozukluklara odaklanılıyor. Bu bozuklukların nedenleri, tanımları, sınıflandırmaları ve tedavileri üzerine çok sayıda araştırma yapılıyor. Ancak bu araştırmaların çoğu, bozuklukların kökenlerine inemiyor, biyobelirteçler bulamıyor, etkili tedaviler geliştiremiyor.
RUH SAĞLIĞI SORUNLARI NE ZAMAN BAŞLAR?
Yeni bir araştırmaya göre, ruhsal bozuklukların çoğu, 12-25 yaş arasında başlıyor. Bu dönem, ruhsal bozuklukların oluşumunda kritik bir rol oynuyor. Bu dönemde, beyin gelişimi, hormonal değişimler, psikososyal stresler, genetik ve çevresel faktörler, ruh sağlığını etkileyen birçok unsur bir araya geliyor.
Araştırmacılar, ruhsal bozuklukların yaklaşık %75’inin, 25 yaşından önce başladığını vurgulayan tutarlı epidemiyolojik kanıtlar bulmuşlar. Bu bozukluklar arasında, şizofreni, bipolar bozukluk, depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk, yeme bozuklukları, madde bağımlılığı, kişilik bozuklukları gibi önemli sendromlar yer alıyor.
RUH SAĞLIĞININ NEDENLERİ NELERDİR?
Ruh sağlığı sorunlarının nedenleri, çok çeşitli ve karmaşıktır. Ruh sağlığı sorunları, genetik, biyolojik, psikolojik, sosyal, çevresel, kültürel ve ruhsal faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkabilir. Bu faktörler, kişiden kişiye, durumdan duruma ve zamandan zamana değişebilir. Ruh sağlığı sorunlarının nedenleri, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
Genetik Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, ailede veya yakın akrabalarda görülen ruhsal bozuklukların kalıtımı yoluyla aktarılabilir. Örneğin, şizofreni, bipolar bozukluk, depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk, alkol bağımlılığı gibi ruhsal bozuklukların genetik yatkınlığı olduğu bilinmektedir.
Ancak, genetik faktörler tek başına ruh sağlığı sorunlarının nedeni değildir. Genetik yatkınlık, diğer faktörlerle birlikte ruh sağlığı sorunlarının ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir.
Biyolojik Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, beyin yapısı, işlevi, kimyası, hormonları, bağışıklık sistemi, sinir sistemi gibi biyolojik süreçlerdeki anormalliklerden kaynaklanabilir. Örneğin, beyindeki nörotransmitter adı verilen kimyasal maddelerin dengesizliği, depresyon, anksiyete, şizofreni gibi ruhsal bozukluklara yol açabilir. Ayrıca, beyin hasarı, enfeksiyon, tümör, inme, epilepsi, Alzheimer, Parkinson gibi nörolojik hastalıklar da ruh sağlığı sorunlarına neden olabilir.
Psikolojik Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, kişilik özellikleri, duygu durumu, düşünce biçimi, algılama, öğrenme, bellek, dikkat, problem çözme, stres yönetimi, baş etme becerileri gibi psikolojik süreçlerdeki bozukluklardan kaynaklanabilir.
Örneğin, düşük benlik saygısı, olumsuz düşünce kalıpları, mükemmeliyetçilik, kontrol ihtiyacı, aşırı kaygı, üzüntü, öfke, suçluluk, korku gibi psikolojik durumlar, ruh sağlığı sorunlarına yol açabilir.
Sosyal Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, aile, arkadaş, iş, okul, toplum gibi sosyal çevrelerdeki ilişkilerdeki sorunlardan kaynaklanabilir. Örneğin, aile içi şiddet, istismar, ihmal, boşanma, yoksulluk, işsizlik, eğitimsizlik, sosyal dışlanma, yalnızlık, zorbalık, mobbing, göç, savaş, terör gibi sosyal durumlar, ruh sağlığı sorunlarına yol açabilir.
Çevresel Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, yaşadığımız fiziksel ortamda bulunan zararlı maddelerden kaynaklanabilir. Örneğin, hava kirliliği, su kirliliği, gürültü, radyasyon, pestisit, ağır metal, ilaç, alkol, sigara, uyuşturucu gibi çevresel etkenler, ruh sağlığı sorunlarına yol açabilir.
Kültürel Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, yaşadığımız kültürel ortamda bulunan değerler, inançlar, normlar, beklentiler, tutumlar, davranışlar gibi kültürel unsurlardan kaynaklanabilir. Örneğin, cinsiyet, ırk, etnik köken, din, dil, eğitim, meslek, sınıf, statü gibi kültürel faktörler, ruh sağlığı sorunlarına yol açabilir.
Ruhsal Faktörler
Ruh sağlığı sorunları, yaşam anlamı, amaç, değer, ruh, bilinç, transandantal deneyimler gibi ruhsal boyutlardaki sorunlardan kaynaklanabilir. Örneğin, yaşamın anlamsızlığı, amaçsızlık, değersizlik, ruhsal boşluk, bilinç kaybı, transandantal krizler gibi ruhsal durumlar, ruh sağlığı sorunlarına yol açabilir.
RUH SAĞLIĞI KORUMANIN YOLU NEDİR?
Araştırmacılar, ruh sağlığı sorunlarının önlenmesinde veya tedavisinde, erken tanı ve müdahalenin çok önemli olduğunu belirtiyorlar. Erken tanı ve müdahale, bozukluğun ilerlemesini durdurabilir, semptomları azaltabilir, komplikasyonları önleyebilir, iyileşme sürecini hızlandırabilir.
Erken tanı ve müdahale için, gençlik dönemindeki risk faktörlerine ve belirtilere dikkat etmek gerekiyor. Risk faktörleri arasında, ailede ruhsal bozukluk öyküsü, travma, zorbalık, yoksulluk, göç, akran baskısı, akademik başarısızlık, cinsel yönelim, madde kullanımı gibi durumlar sayılabilir. Belirtiler arasında ise, duygu durum değişiklikleri, kaygı, korku, üzüntü, öfke, suçluluk, umutsuzluk, ilgi kaybı, sosyal çekilme, uyku bozuklukları, iştah değişiklikleri, konsantrasyon güçlüğü, düşünce bozuklukları, halüsinasyonlar, hezeyanlar, kendine zarar verme, intihar düşüncesi gibi durumlar sayılabilir.
Erken tanı ve müdahalede, aile, okul, sağlık sistemi, medya, sivil toplum gibi pek çok paydaşın rolü var. Bu paydaşlar, gençlerin ruh sağlığı konusunda bilinçlendirilmesi, desteklenmesi, yönlendirilmesi, tedavi edilmesi için işbirliği yapmalı. Erken tanı ve müdahale, ruh sağlığı sorunlarının üstesinden gelmenin en etkili yolu olabilir.
